Archiwum Państwowe w Malborku - W hołdzie tym, którzy walczyli o Wolną Polskę! Niezapomniana historia w archiwaliach.

W hołdzie tym, którzy walczyli o Wolną Polskę! Niezapomniana historia w archiwaliach.

14 lutego 2022

Organizację utworzono w lesie za wsią Rojewo w powiecie rypińskim, 3 października 1939 r. Założycielami organizacji zostali: Narcyz Kozłowski, Bolesław Malinowski, Zygmunt Rybiński, Janina Brzeska, Eugeniusz Brzeski, Stefan Rybiński i Henryk Kukowski. Na komendanta powołano Narcyza Kozłowskiego.
„Młody Las” nawiązał kontakty z przedstawicielami Polskiej Armii Powstania w Toruniu i grudziądzkim oddziałem Armii Krajowej.
Głównym celem „Młodego Lasu” było prowadzenie walki o polskość oraz szeroko pojęta działalność kulturalna i oświatowa. Od 1941 władze hitlerowskie rozpoczęły masową deportację młodzieży rypińskiej na przymusowe roboty do Niemiec. W ten sposób kierownictwo i większość członków Tajnego Związku Młodzieży Wiejskiej „Młody Las” znalazła się na terenie Gdańska, Elbląga, Malborka i innych miejscowości Powiśla. Działacze organizacji, którzy znaleźli się na terenie Malborka prowadzili nadal tajną działalność nadając jej nową nazwę – Związek Polaków „Młody Las” w Prusach Wschodnich. Sztab nowo powstałej organizacji znajdował się w jednej z dzielnic Malborka - Kałdowie przy ul. Solskiego 3, w domu Moniki Isdepskiej.
Od samego początku na ziemi malborskiej Związek Polaków w Prusach Wschodnich „Młody Las” organizował kursy Wolnej Wszechnicy Polskiej, Tajne Uniwersytety Ludowe i Tajne Uniwersytety Robotnicze. Do popularnych Uniwersytetów Robotniczych należała: „Stajnia”, która znajdowała się w pobliżu dworca kolejowego. Kolejnym miejscem edukacji było również „Lotnisko”, które rekrutowało słuchaczy spośród robotników, pracujących na pobliskim lotnisku wojskowym. Była jeszcze „Ślusarnia”, która mieściła się przy ul. Poczty Gdańskiej 3 i „Kałdowo” w dzielnicy Kałdowo przy ul. Solskiego 3. Inicjatorem powołania tajnej oświaty na ziemi malborskiej był Narcyz Kozłowski.
„Młody Las” angażował się w sprawy lokalnej młodzieży, podtrzymując w nich ducha patriotyzmu, organizował pomoc dla więźniów i robotników w tzw. komandach, prowadził akcje sabotażowe, rozwijał akcję pomocy więźniom obozu koncentracyjnego Sttuthof. W jednej z ulotek stworzonej przez jednego z dowódców „Młodego Lasu” Antoniego Janowicza ps. „Ksiądz”, czytamy: „ Rodacy! Pomagajcie sobie wzajemnie, utrzymujcie ducha polskości, bądźcie gotowi do walki z wrogiem, a obecnie pomagajcie tym, co walczą z naszym i ich wrogiem – Niemcami. Pomoc nasza to jawna demonstracja, że jest się Polakiem, wiara w zwycięstwo…”
W 1942 roku pod wiaduktem kolejowym w Malborku-Kałdowie aresztowano Narcyza Kozłowskiego. Najpierw przetrzymywano go w celi więziennej na terenie malborskiego ratusza, następnie trafił do Brodnicy, a dalej do aresztu Gestapo w Grudziądzu i Bydgoszczy. Po długich przesłuchaniach został skierowany do obozu koncentracyjnego w Mauthausen, a następnie trafia do pracy w podobozie Linz.
Tam 5 maja 1945 roku doczekał wyzwolenia. 26 sierpnia 1945 r. przybył do Malborka, gdzie przy mogile kolejnego dowódcy ”Młodego Lasu” Romana Dzierzbickiego ps. „Kłos”, rozwiązał tajną organizację. Świadkami zakończenia działalności „Młodego Lasu” byli jego członkowie: Henryk Urbański ps. „Kiliński” i Leon Szablewski ps. „Orlik”. Po wojnie powrócił do rodzinnego Rypina, gdzie przyjął funkcję prezesa Związku Więźniów Obozów Koncentracyjnych. Zmarł w Gdańsku w 2000 r. i tam został pochowany.

Do wystawy wykorzystano materiały archiwalne udostępnione przez Stowarzyszenie Społeczno-Kombatanckie Związek Polaków „Młody Las” w Malborku oraz literaturę przedstawiającą losy tajnej organizacji:
W. Jedliński: Związek Polaków „Młody Las”; Malbork 1991
W. Jedliński: Narcyz Kozłowski „Szary” 80 lat życia, walki i pracy; Malbork 1993